Mani, başta aşk olmak üzere hemen her konuda yazılabilen bir halk edebiyatı nazım türüdür. Çoğunlukla 7 heceli dört dizelik bir bendden meydana gelir. Ama dizeleri 4-5-8-10-14 heceli kalıplarla söylenmiş maniler de vardır. Birinci, ikinci dördüncü dizeler birbirleriyle kafiyeli, üçüncü dize serbesttir. Yani kafiye dizilişi aaxadır. Aaaxa düzeninde maniler de var. İlk iki dize hazırlık dizeleridir. Son iki dize ile anlam bağlantısı yoktur. Asıl anlatılmak istenen son iki dizede verilir. Maniler çok çeşitlidir. En çok kullanılanlar düz ya da tam mani, kesik mani, cinaslı mani, yedekli mani, artık mani’dir.

Manilerin Özellikleri

 1- Sözlü edebiyat ürünlerindendir.
 2- Genellikle bir dörtlükten oluşur. Ama mısra sayıları 5678 hatta 14 olan maniler de vardır.
 3- Kafiye düzeni aaxa şeklindedir.
 4- Anonim halk edebiyatının en yaygın şeklidir. Özellikle yüzük oyunları ve mangal sohbetlerinde söylenirler.
 5- Mani'nin birinci ve ikinci mısraları konuya giriş için hazırlık mısralarıdır. Asıl söylenilmek istenen 3. ve 4. mısralarda söylenir. 1. ve 2. mısralar tamamen de konu dışı değildir.
 6- Mani'nin birinci ve ikinci mısraları konuya giriş için hazırlık mısralarıdır. Asıl söylenilmek istenen 3. ve 4. mısralarda söylenir. 1. ve 2. mısralar tamamen de konu dışı değildir.
 7- Üçüncü mısranın serbest oluşu söyleme kolaylığı sağlar.
 8- Anlam bakımından bir bütünlük gösteren maninin başlıca karakteri kendi kendine yetmesidir.
 9- Manilerde konu sınırı yoktur. Genelde aşk toplum olayları ölüm iyilikler hasret evlat sevgisi vb. konuları işlenir. Not: Divan Edebiyatındaki tuyuğun karşılığıdır.

Mani çeşitleri

Maniler çok çeşitlidir. En çok kullanılanlar düz ya da tam mani, kesik mani, cinaslı mani, yedekli mani, artık mani’dir.

1- Düz mani

Yedişer heceli dört dizeden oluşur. Kafiyeleri çokluk cinassızdır.

2- Kesik mani

Birinci dizesi 7 heceden az anlamlı ya da anlamsız bir sözcük grubu olan maniler. Bu kesik dize sadece kafiyeyi hazırlar. Eğer meydan ve kahvehanelerde söylenen ve ilk dizeleri “aman aman” ünlemi ile doldurulan manilerse bunlara İstanbul maniLeri denir.

3- Cinaslı mani

Kesik manilerde eğer kafiye cinaslı ise bunlara cinaslı mani denir.

4- Yedekli mani

Düz mani'nin sonuna aynı kafiyede iki dize daha eklenerek söylenen maniler. Cinaslı kafiye kullanılmaz birinci dizeleri anlamlıdır. Yedekli maniye artık mani de denir.

Manilerin Edebiyatımızdaki Yeri

Maniler, Anonim Halk Edebiyatı’nın en tanınmış folklorik ürünlerinden birisidir. Kafiye sırasına göre dağılımı (aaba) bakımından halk şiirleri içinde görülmeyen tek türdür.
 
Maniler her türlü hayati olayları (Aşk, gurbet, hasret, kıskançlık, kırgınlık ve tabiat vb.) işleyen bir türdür. Mani, halk şiirinin nazım şekli bakımından en küçük olanıdır. Maniler, Halk edebiyatının bilinmeyen şairleri tarafından söylenmiş, halka mal olmuş kıymetli gönül yadigarlarıdır.Türk insanının mani söyleme geleneği, terkedilmeyen bir gelenektir. Evlerde, toplantılarda, köylerde karşılıklı mani söyleme yarışları yapılır ve böylece hayatlarını renklendirmeyi başarırlar. Türk insanının bu geniş tabaksının, duygularını manilerle dile getirmesi, çeşitli gönül ürperişlerinin böyle kısa öz ve kesin ifadeyle dile getirilişi; onun sevgi, aşk gibi konulardaki hassasiyetini ve fıtri zekasının işlekliğini gösterir.

Mani Örnekleri

Kesik Mani Örnekleri

Karaca
Aldım aşkın tüfeğin
Vurdum bir kaç karaca
Dünyada bir yâr sevdim
Kaşı gözü karaca

Dağ bana
Bahçe sana bağ bana
Değme zincir kâr etmez
Zülfin teli bağ bana

Ayağı
Kuşlardan bir kuş gördüm
Var başında ayağı
Üstad manici isen
Aç maniden ayağı

Yedekli Mani Örneği

Ağlarım çağlar gibi
Derdim var dağlar gibi
Ciğerden yaralıyım
Gülerim çağlar gibi
Her gelen bir gül ister
Sahipsiz bağlar gibi

Ne viran çeşme imiş
Su içecek tası yok
Yıkıldı viran gönlüm
Yapacak ustası yok
Şu vefasız dünyanın
Ucu var ortası yok

Deyiş Mani Örneği

Adilem sen naçarsın
İnci mercan saçarsın
Dünya deniz olanda
Gönlüm nere kaçarsın

Ağam derim naçarım
İnci mercan saçarım
Dünya deniz olunca
Ben kuş olup kaçarım

Adilem sen naçarsın
La'l ü gevher saçarsın
Ben bir şahin olunca
Yavrum nere kaçarsın

Ağam derim naçarım
La'l ü gevher saçarım
Sen bir şahin olunca
Ben yerlere kaçarım

Adilem sen naçarsın
La'lü gevher saçarsın
Ben azrail olunca
Kuzum nere kaçarsın

Ağam derim naçarım
La'l ü gevher saçarım
Sen azrail olunca
Ben cennete kaçarım

Düz Mani Örneği

Bostanlarda fasulye
 Anam gitti gezmeye
 Ben anamdan örendim
 İnce boncuk çizmeye
 
Koyunum var karaman
 Gaybolursa araman
 Ben bir reçber kızıyım
 Şehirliye yaraman
 
Dere boyu gidelim
 Koyun kuzu güdelim
 Sennen beni görmüşler
 İnkâr bayrım edelim
 
Ak koyun kuzusuna
 Gün tutmuş postusuna
 Ne desen de ağlasam
 Arnımın yazısına
 
Tren gelir öterek
 Kömürünü dökerek
 Ben anamdan ayrıldım
 Gözüm yaşım dökerek
 
Tut yedim duttu beni
 Yârim unuttu beni
 Yarı yola varmadan
 Hıçkırık tuttu beni
 
Ak tavuk aldın mı?
 Kümese koymadın mı?
 Kör olası gaynana
 Sen gelin olmadın mı?
 
Kapelesi ketenden
 Yârim indi trenden
 Boynuna sarılayım
 Gülünü incelmeden
 
Kayalar yarılmasın
 Yar bana darılmasın
 Yar bana darılıp da
 Ellere sarılması
 
Çaya inesim geldi
 Şeker yiyesim geldi
 Ala gözlü ablamı
 Gene göresim geldi
 
Su içtim kana kana,
 Sular akar yana yana,
 Yüzün bir gün görmedim,
 Bilmem gidem ne yana.
 
Merdiven indirdiler,
 Atlara bindirdiler,
 Kızım seni kahır eline gönderdiler,
 Ağlar silinir silinir ağlar.
 
Gelin geldi evimize,
 Şenlik kurdu köyümüze,
 Hoş geldin allı gelin,
 Sefa geldin pullu gelin.
 
Baban carsıya vardı mı?
 Alını yeşilini aldı mı?
 Suda kızıma dedi mi?
 Haydı kızım kutlu olsun.
 
Haydı kızım kınan kutlu olsun,
 Burada dilin tatlı olsun.
 Çağırın gelin kızın anasını
 Kızı gelin oldu görsün.
 
Allah muradını verdi bugün,
 Anasını kızsız koyan
 Evlerini ıssız koyan,
 Testisini susuz koyan.
 
Kahve doktum kuruna,
 El vurmayın durula,
 Yârime yar diyeni,
 Sol göğsünden vurula.
 
Bayburt’a giden yollar
 Uzadıkça uzarlar,
 Geçme bizim kapıdan
 Eller bana kızarlar.
 
Maşrapanın kalayı,
 Kızlar çeker halayı,
 Allah için söyleyin,
 Var mı askın kolayı.
 
Suya bulgur ezerim,
 Hem ezer hem süzerim,
 Ben yarımın derdinden
 Deli olmuş gezerim.
 
Hey hızara hızara
 Dalda elma gızara
 Beni sana vermizler
 Başka yerden giz ara
 
Gayadan öküz bakar
 Öküzün arnı sakar
 Delikanlı dururken
 Sakallıya kim bakar
 
Mendil aldım onbeşe
 Onu serdim güneşe
 Gitti yârim gelmedi
 Beni aldı telaşe
 
Dağdan kestim kereste
 Kuş besledim kafeste
 Yârin hasta dediler
 Yetiştim son nefeste
 
Karşıda ala inek
 Tüyleri benek benek
 Hiç boğazımdan geçmiyor
 Yarsız yediğim yemek
 
Kuş kafese girmiyor
 Buna aklım ermiyor
 Hiç boşuna ah çekme
 Annem beni vermiyor
 
Evleri sarı boya
 Gel yarim doya doya
 İç vereme tutuldum
 Gamıma koya koya
 
Armut dalda bir iki
 Saydım baktım on iki
 On ikinin içinde
 Gök yazmalı benimki
 
İnce yazma düreyim
 Aç koynunu gireyim
 Uyan uyan sar beni
 Yar olduğunu bileyim
 
Tavanlarda tencere
 El vurmadım incire
 Gavur babam duymasın
 Çeker beni zencire